తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లు ... పదునాలుగవ భాగం....!!

1.      మహాక్కర     : 1 సూ. గ + 5 ఇం.గ.+1 చం.గ = 7 గణములు పాదమునకు. యతి 4 గణముమీద. ప్రాస ఉండును. ఇట్లు 4 పాదములు వ్రాసినచో మహాక్కర అగును. దీనిని ప్రాచీన తెలుగు కవులెవ్వరును వాడలేదు.
హ     త         త          నల         సల      సల           నహ
UI      UUI         UUI           IIII              IIUI        IIUI               IIIUI

వారి జాప్తుండు  పంచేంద్ర గణములు వనజారి యునుగూడి వెలయుచుండ

2.      మధ్యాక్కర    :  అక్కరల వరుసలో రెండవది. మధ్యాక్కర అని పేరు. మధ్యలోకి విరిచిన సమద్విఖండన
లక్షణము గలది గనుక మధ్యాక్కర అని పేరు. నన్నయ, ఎర్రన వాడినారు. తక్కిన కవులు వాడలేదు. విశ్వనాథ మధ్యాక్కరలు తెలుగునాట ప్రసిద్ధములు.
2 ఇం.గ. +1 సూ.గ.  2 ఇం.గ.+ 1 సూ.గ. = మొత్తం 6 గణములు. 3వ గణము పై యతి.ప్రాస ఉండును.
4 పాదములు ఇట్లే వ్రాయ వలయును. నన్నయ 4 గణముల పై అంటే 5వ గణాద్యక్షరమును యతిగా పాటించాడు. ఎర్రన చతుర్థ గణాద్యక్షరమును యతిగా పాటించాడు. ఎర్రన యతి గేయ ఛందో వైఖరికి సన్నిహితము.
ఇం            ఇం      సూ        ఇం       ఇం             సూ
భ                    ర         హ       ర         భ            న

UII              UIU        UI         UIU        UII               III
ఈపురు షుండు నీ  స్త్రీయు   నిద్దరే    యింతియుఁ   బతియు.

3.మధురాక్కర   :   పాదమునకు 1 సూ.గ. + 3 ఇం.గ.+ 1 చం.గ. = మొత్తము 5 గణములు. 3 గణముల పై యతి. ప్రాస కలదు.
సూ      ఇం          ఇం                 ఇం                 చం
న        సల         త                    భ                 నగగ
III           IIUI             UUI                      UII                     IIIUU
తనర    జనకుండు   నన్నప్ర            దాతయు      నుభయత్రాత
న          సల          సల                     నల         నవ
III             IIUI                 IIUI                         IIII               IIIUI
యును న   నఁగ నింతు     లకు మువ్వురొ    గినగుగు    రువులు వీర
న         సల           నల              ర                      రల
III           IIUI                IIII                   UIU                      UIUI
లనఘ   నుపనేత      మఱియుని        రంత రా            ధ్యాపకుండు
న        నల            త               సల              నలల
III            IIII                UUI                    IIUI                  IIIII
ననఁగ   బురుషున     కి య్యేవు       రనఁయంబు  ను గురువులు.

4.అంతరాక్కర   :    1 సూ.గ.+ 2 ఇం.గ.+ 1 చం.గ   = 4 గణములు. తృతీయ గణాంత్యాక్షరము యతి. ప్రాస కలదు.
సూ          ఇం              ఇం             చం
న              భ               ర              నహ
III                   UII                 UIU                IIIUI
ఇను డొ        కండును      నింద్రు లి      ద్దరును నొక్క
న               భ              ర           నహ
III                  UII               UIU            IIIUI
వనజ            వై రియు        గూడి వై      భవ మొనర్ప
న                 భ               ర            నహ
III                  UII              UIU             IIIUI
గనక             వస్త్రుని        గృత్త కై        టభుని గొల్తు
న                భ              ర            నల
III                  UII               UIU             IIIII
రనుచు          జెప్పుదు       రంతరా       క్కర బుధులు.
దీనికి తేటగీతితో పోలిక కలదు.యతి స్థలము ఒక అక్షరం దాటితే అచ్చంగా తేటగీతే.            5.అల్పాక్కర       : 2 ఇం.గ.+ 1చం.గ.  =మొత్తము 3 గణములు.2గణములమీద యతి.ప్రాస ఉండును.
ఇం          ఇం            చం
సల           భ              నహ
IIUI                UII                 IIIUI
ఒగి నిద్ద     రింద్రులు     నొకవిధుండు
నగ            భ              నహ
IIIU                 UII                IIIUI
నెగడు న     ల్పాక్కర     నియతి తోడ
సల          నగ            నహ
IIUI               IIIU                IIIUI
జగతీ ధ       రుని పదా    బ్జములు గొల్తు

నల           ర             నహ
IIII               UIU              IIIUI
రగణిత        భక్తి నం      చభినుతింప.
- See more at: http://magazine.maalika.org/2014/09/02/%E0%B0%85%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%95%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%81/#sthash.vLOV3sUL.dpuf

మన తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లలో క్రిందటి వారం ప్రాఙ్నన్నయ యుగము గురించి కాస్త తెలుసుకున్నాము... ఈ వారం దాని తరువాతి యుగమైన నన్నయ యుగము గురించిన వివరణ చూద్దాము.

1000 - 1100 : నన్నయ యుగము

దీనిని "పురాణ యుగము" లేదా "భాషాంతరీకరణ యుగము" అని అంటారు. నన్నయ్య ఆది కవి. ఈయన మహా భారతాన్ని తెలుగులో వ్రాయ ప్రారంబించి, అందులో మొదటి రెండు పర్వాలు పూర్తి చేసి, తరువాతి పర్వాన్ని(అరణ్య పర్వం) సగం వ్రాసి కీర్తి శేషుడు అయ్యాడు. నన్నయకు నారాయణ భట్టు సహాయంగా నిలిచినాడు. నారాయణ భట్టు వాఙ్మయదురంధరుడు. అష్టభాషాకవి శేఖరుడు. సహాధ్యాయులైన నారాయణ, నన్నయ భట్టులు భారత యుద్ధానికి సంసిద్ధులైన కృష్ణార్జునులవలె భారతాంధ్రీకరణకు పూనుకొని, ఒక విజ్ఞాన సర్వస్వంగా దానిని రూపొందించే ప్రయత్నం ప్రారంభించినారు; తెలుగు కావ్యభాషాస్వరూపానికి పూర్ణత్వం సాధించి,పండితులూ పామరులూ మెచ్చుకొనదగిన శైలిని రూపొందించి, తరువాతి కవులకు మార్గదర్శకులయ్యారు. ఆంధ్ర భాషా చరిత్రలో నన్నయ,నారాయణులు యుగపురుషులు. వీరు తెలుగు భాష కు ఒక మార్గాన్ని నిర్దేశించినారు. వీరి తరువాత కవులందరూ ఒకసారి కాకపోతే ఒక సారి అయినా నన్నయ్య అడుగు జాడలను అనుసరించిన వారే.అందుకే నన్నయ్య ఆది కవి అయినారు.
ఇక ఈ వారం అక్కరలలోని రకాలైన మహాక్కర, మధ్యాక్కర, మధురాక్కర, అంతరాక్కర, అల్పాక్కరల  గురించిన వివరణలు చూద్దా... 

1.      మహాక్కర     : 1 సూ. గ + 5 ఇం.గ.+1 చం.గ = 7 గణములు పాదమునకు. యతి 4 గణముమీద. ప్రాస ఉండును. ఇట్లు 4 పాదములు వ్రాసినచో మహాక్కర అగును. దీనిని ప్రాచీన తెలుగు కవులెవ్వరును వాడలేదు.

హ       త             త             నల              సల        సల                నహ

UI      UUI         UUI           IIII              IIUI        IIUI               IIIUI

వారి జాప్తుండు  పంచేంద్ర గణములు వనజారి యునుగూడి వెలయుచుండ

2.      మధ్యాక్కర    :  అక్కరల వరుసలో రెండవది. మధ్యాక్కర అని పేరు. మధ్యలోకి విరిచిన సమద్విఖండన

లక్షణము గలది గనుక మధ్యాక్కర అని పేరు. నన్నయ, ఎర్రన వాడినారు. తక్కిన కవులు వాడలేదు. విశ్వనాథ మధ్యాక్కరలు తెలుగునాట ప్రసిద్ధములు.

2 ఇం.గ. +1 సూ.గ.  2 ఇం.గ.+ 1 సూ.గ. = మొత్తం 6 గణములు. 3వ గణము పై యతి.ప్రాస ఉండును.

4 పాదములు ఇట్లే వ్రాయ వలయును. నన్నయ 4 గణముల పై అంటే 5వ గణాద్యక్షరమును యతిగా పాటించాడు. ఎర్రన చతుర్థ గణాద్యక్షరమును యతిగా పాటించాడు. ఎర్రన యతి గేయ ఛందో వైఖరికి సన్నిహితము.

ఇం            ఇం      సూ        ఇం       ఇం             సూ

భ                    ర         హ          ర            భ               న

UII              UIU        UI         UIU        UII               III

ఈపురు షుండు నీ  స్త్రీయు   నిద్దరే    యింతియుఁ   బతియు.

3.మధురాక్కర   :   పాదమునకు 1 సూ.గ. + 3 ఇం.గ.+ 1 చం.గ. = మొత్తము 5 గణములు. 3 గణముల పై యతి. ప్రాస కలదు.

సూ      ఇం          ఇం                 ఇం                 చం

న           సల               త                    భ                      నగగ

III           IIUI             UUI                UII                     IIIUU

తనర    జనకుండు   నన్నప్ర            దాతయు      నుభయత్రాత

న          సల          సల                     నల         నవ

III             IIUI                 IIUI                         IIII               IIIUI

యును న   నఁగ నింతు     లకు మువ్వురొ    గినగుగు    రువులు వీర

న           సల                నల                    ర                         రల

III           IIUI                IIII                   UIU                      UIUI

లనఘ   నుపనేత      మఱియుని        రంత రా            ధ్యాపకుండు

న           నల                 త                       సల                నలల

III            IIII                UUI                    IIUI                  IIIII

ననఁగ   బురుషున     కి య్యేవు       రనఁయంబు  ను గురువులు.

4.అంతరాక్కర   :    1 సూ.గ.+ 2 ఇం.గ.+ 1 చం.గ   = 4 గణములు. తృతీయ గణాంత్యాక్షరము యతి. ప్రాస కలదు.

సూ          ఇం              ఇం             చం

న                    భ                    ర                  నహ

III                   UII                 UIU                IIIUI

ఇను డొ        కండును      నింద్రు లి      ద్దరును నొక్క

న                   భ                  ర               నహ

III                  UII               UIU            IIIUI

వనజ            వై రియు        గూడి వై      భవ మొనర్ప

న                   భ                 ర                నహ

III                  UII              UIU             IIIUI

గనక             వస్త్రుని        గృత్త కై        టభుని గొల్తు

న                   భ                  ర                నల

III                  UII               UIU             IIIII

రనుచు          జెప్పుదు       రంతరా       క్కర బుధులు.

దీనికి తేటగీతితో పోలిక కలదు.యతి స్థలము ఒక అక్షరం దాటితే అచ్చంగా తేటగీతే.
  
5.అల్పాక్కర       : 2 ఇం.గ.+ 1చం.గ.  =మొత్తము 3 గణములు.2గణములమీద యతి.ప్రాస ఉండును.

ఇం          ఇం            చం

సల                 భ                  నహ

IIUI                UII                 IIIUI

ఒగి నిద్ద     రింద్రులు     నొకవిధుండు

నగ                  భ                  నహ

IIIU                 UII                IIIUI

నెగడు న     ల్పాక్కర     నియతి తోడ

సల                నగ                 నహ
IIUI               IIIU                IIIUI

జగతీ ధ       రుని పదా    బ్జములు గొల్తు
నల               ర                 నహ
IIII               UIU              IIIUI
రగణిత        భక్తి నం      చభినుతింప.

సేకరణ : వికీపీడియా నుండి మరియు మల్లిన నరసింహారావు గారి వ్యాసం  నుంచి

వచ్చే వారం మరికొన్ని ముచ్చట్లతో.....