మాయమైన ఘడియలు....!!

నేస్తం....
          మన స్నేహంలో మనం పంచుకున్న ఎన్నో అనుభవాలు, అనుభూతులు, జ్ఞాపకాలు, కష్టాలు... ఇలా చెప్పుకుంటూ పొతే కోకొల్లలు.... ఎందుకో తెలియదు కాని జరిగిపోయిన గతంలో కొన్ని గురుతులు మాసిపోకుండా కాలం ఎంత వేగంగా పయనించినా అవి కూడా మనతో పాటే మనల్ని అంటి పెట్టుకునే ఉంటున్నాయి... వదిలేద్దామన్నా వదలని ఈ జ్ఞాపకాలను ఏం చేయాలో తెలియడం లేదు...జీవితంలో కొన్ని ఘడియలు చెరిగిపొయినా చెక్కు చెదరనివి ఈ జ్ఞాపకాలు... గతం చేదుగా ఉన్నా తియ్యగా ఉన్నా జ్ఞాపకం ఎప్పుడు బావుంటుంది కదూ... మనం ఉన్నా లేక పోయినా మన జ్ఞాపకాలు జీవిస్తూనే ఉంటాయి... మాయమైన ఘడియలు మళ్ళి రాకుండానే కొన్ని జీవితాలు తెల్లారిపోతూ ఉంటాయి... ఆ కొన్ని జీవితాల్లో నేను ఉన్నానని సంతోషమో, బాధో తెలియదు కాని ఎందుకో ఓ చిన్న ఓదార్పు నాకు... ఓ పక్క నమ్మకం మోసపోయిన క్షణం మళ్ళి వస్తుందేమో అని భయం కూడానూ... ఆ క్షణాలను పదే పదే తట్టుకోవాలంటే మనసుకి అంత శక్తి లేదేమో అని ఆలోచన... అన్ని చూసిన జీవితానికి క్షణాల లెక్కలను కూడా దాచేసిన వాస్తవంతో పాటు గతాన్ని కూడా మాయం చేస్తే ఎంత బావుండేది... కొన్ని వత్సరాలు తలచుకోవడానికి ఇష్ట పడక పోయినా మరి కొన్ని మనల్ని వదలనంటూ వెన్నాడుతూనే ఉంటాయి కాలంతో పాటు... భావాలను దాయలేని మనసు ఇలా అక్షరాలను ఆశ్రయిస్తూ ఊరట చెందుతూ మరో వత్సరానికి స్వాగతం పలికేస్తూ..... ఉండనా మరి ఈ సంవత్సరానికి ఈ కబుర్లతో సరిపెడుతూ....
నీ నెచ్చెలి..

హృది రాగాలుగా...!!

చెలిమిని వీడిన క్షణం
మదిని మరపించిన గతం
గాయమైన జ్ఞాపకంగా చేరిన
గురుతుల దొంతరలు ఎక్కడో...

దగ్గరైన మౌనంలో దాచిన అలకలు
వదలిన ఏకాంతానికి ఆభరణాలై
చెదిరిన మదిలో చేరువైన
వెన్నెల కెరటాలుగా స్పృశిస్తే...

పంచుకున్న మమతల పలకరింపులు
పారిజాత పరిమళాలుగా వదలిపోకుంటే
ఎటు వెళ్ళలేని అక్షరాలు ఇలా ఒనగూడి 
ఒద్దికగా అమరిపోతున్నాయి చిత్రంగా....

కలల ఒడిలో అలసిన హాయి
కడలిని చేరిన కన్నీటి కెరటాలై
నిను చేరని నిరాశ్రయ గీతికలుగా
విలపించే హృది రాగాలుగా చేరుతున్నాయి....!!

అష్ట పదులుగా....!!

యదువంశ విభుని చేరిన రాధ మదిలో ప్రేమ జయదేవుని అష్ట పదులుగా మారే....

ఏక్ తారలు...!!

29/12/14
1.  నా మౌనంలో_నీతో మెదిలిన మన జ్ఞాపకం అలజడి రేపుతోంది 
2. నీతో పంచుకున్న జ్ఞాపకపు అనుభూతి_వేల జన్మలకు నాతోనే చేరింది 
3. మౌనం మాట్లాడేస్తోంది_నీ జ్ఞాపకపు అనుభూతిలో పరవశించినందుకేమో
4. అక్షరాలతో ఆట మొదలైంది_మదిలోని భావాలను వెదజల్లుతూ 
5. అక్షర కత్తుల పదునులో_మెరుస్తున్నాయి భావాలు చురుకుగా 
6. కనులలో నీ రూపం_కన్నీళ్ళలో జారిపోతుందని 
7. నీ ప్రేమలో మునిగిన నా కన్నీళ్ళకు_అమృతపు రుచి తెలిసిందనుకుంటా 
8. గల గలలాడే నయాగరాకు ఏం తెలుసు_నీ మువ్వల సవ్వడి తనలో చేరిందని 
9. నీ మదిలో నేనుంటే_కనుచూపు మేరలో వెదుకులాటలేల 
10. నా ఊపిరే నీవైతే_నిను వీడి బతికేదెలా 
11. జ్ఞాపకాల ప్రవాహానికేం ఎరుక_నా ప్రేమ ప్రవాహమే అలా జాలువారుతోందని

నిత్యమూ....!!

నా కనుల ముందే తారాడుతున్నాయి మదురమైన మన కలయిక జ్ఞాపకాలు నిత్యమూ.....

కళ్యాణ వేదిక.....!!

భువిపై కనులకింపైన కళ్యాణ వేదిక ఎదురు చూస్తోంది మన జంటను ఆహ్వానిస్తూ

మనసు ఆంతర్యం...!!

మౌనం తన భావాలకు విరుద్దంగా
విచ్చిన్నమై  మాటల ప్రవాహంగా
రూపాంతరం చెంది నాలో చేరడానికి
సమాయత్తమౌతుంటే ....   
మనసు  పొరల్లో ప్రకంపనాలు ఎక్కువై
చిట్లిన అంతరంగం దిక్కులు చూస్తోంది...
భళ్ళున బద్దలైన ఆకాశానికి పడిన
చిల్లులన్నీ వర్షించిన రుధిరాన్ని
మదిలో దాయలేక కళ్ళలో నింపి
శుష్కించిన దేహానికి కప్పిన
చర్మపు దుప్పటికి వేసిన అతుకులలో
మిగిలిపోయిన రంగులు వెలసిన
జ్ఞాపకాల గతాన్ని అడగకుండానే
నీడల జాబితాల కోసం వెదుకులాడుతోంది...
ఎక్కడో జారి పడిన శిధిలాలలో చేరిన శకలాలు
మరెక్కడికో చేరి దారి తప్పిన చేవ్రాలుగా మిగిలి
చిరునామాకి చేరలేని ఉత్తరంగా మారిపోయి
దీర్ఘకాలంగా తెర చాటునే దాగిన ఎన్నో సంఘర్షణలు
ఒక్కసారిగా గొంతెత్తినట్లుగా అనిపిస్తే
అటు ఇటు చూసిన చూపుల అర్ధంలో
కనిపించిన తార్కాణం నిరంతరం కల్లోలమైన
మానసిక నిర్వేదంలో జనించిన అంతర్నేత్రం
నిట్టూరుస్తూ కనిపించింది....!!

ఏక్ తారలు....!!

27/12/14
1. మంజీరానికి ఎందుకో అంత సంబరం_నీ పాదాల స్పర్శకు చేరువైనందుకేమో
2. గుప్పెడు గుండెలో దాచాను_అంబరాన్ని తాకిన నా ప్రేమను
3. అక్షరానికి అలుక ఎక్కువైంది_నీ జ్ఞాపకాన్ని పదే పదే తలుస్తున్నానని
4. మౌనానికి మాటలు ఎక్కువైనాయి_నిన్ను చూసిన సంబరంలో
5. రేయికి అలుపెక్కువైంది_నీ తలపుల ఊహలను మోయలేక
6. వసంతం వచ్చి వాలుతుంది_రాలిపోయిన అస్తిత్వాన్ని చిగురింప చేస్తూ
7. ఇలా వచ్చి అలా వెళ్ళే వసంతం ఎందుకు_గుండెల నిండా ప్రేమ చాలదూ
8. ఎక్కడ విన్నా నీ స్వరమే_ముల్లోకాలను తట్టి లేపుతూ
9. నీ కనుల ఎదుటే నే ఉన్నా _దూరమేల మన మద్యన
10. అర్ధం చేసుకున్నా_అంతులేని నీ అనురాగాన్ని
11. ఏకాంతానికి కోపమొచ్చింది_తనతో ఉన్న నిన్ను నా సొంతం చేసుకుంటున్నానని
12. భావాలకు అందకుండా దాక్కుంటున్నాయి_అక్షరాలు అటు ఇటు పరుగులెత్తుతూ
13. మనసు  మౌనంగా చూస్తోంది_తనను ఎక్కడ చదివేస్తారో అని భయపడుతూ
14. అక్షరాల్లో తొంగి  చూడు_నా ప్రేమ స్వచ్చత తెలుస్తుంది
15.  అందుకేనేమో_అన్ని విరిబాలలే ఈ ప్రేమకావ్యం నిండా
16. మెలకువలోనే ఉన్నా_నీ మౌనపు అలజడి నా మది చేరి

అనుమాన భూతం....!!

నేస్తం....
            ఎలా ఉన్నావు... నేనైతే బావున్నా అని చెప్పలేక పోతున్నా... ఎటు చూసినా ఏదో ఒక సమస్య ప్రతి ఒక్కరికి... వయసు పెరిగితే మానసిక పరిణితి పెరుగుతుందని అనుకోవడం పొరపాటేమో అనిపిస్తోంది... వయసు మీరుతున్న కొద్ది మరీ చిన్నపిల్లల మనస్తత్వం ఎక్కువై పోతోంది.... రాను రాను ఇంట్లో పిల్లలతో మాట్లాడినా సహించలేని మానసిక స్థితిని చేరుతున్నారేమో కొందరు అనిపిస్తోంది... ప్రేమ ఎక్కువగా ఉండవచ్చు అది తప్పు కాదు కాని ఎదుటివారి మీద అపనమ్మకంగా ఈ ప్రేమ ఉండకూడదు.... నేను చూసిన చాలా అనుబంధాలలో ఈ మార్పుని ఎక్కువగా చూస్తున్నా ఈ మద్య కాలంలో.... కొందరేమో ఫోనుల్లో గడపడాన్ని ఇష్టపడుతున్నారు, మరి కొందరేమో అంతర్జాలంలో, ఇంకొందరు టెలివిజన్లలో సీరియల్స్ చూస్తూ.... ఇలా తమ సమయాన్ని గడిపేస్తున్నారు... వాళ్ళు ఇలా గడపడానికి కొంత వరకు వారి చుట్టూ ఉన్న వాతావరణం, వ్యక్తులు కారణం కావచ్చు... కాని ఆ మాట అంటే వారు ఒప్పుకోరు... ప్రేమ అంటే వేల జన్మలకు తోడుగా మళ్ళి మళ్ళి కావాలనిపించేదిగా ఉండాలి కాని అనుమానం అనే భూతంలో మన ప్రేమ నలిగిపోయి మానవ బంధాల మీదే విరక్తి వచ్చేదిగా మిగిలి పోకూడదు... ఎక్కడో చదివిన గుర్తు అమ్మాయిలకు నడి వయసు లక్షణాలు వచ్చేసరికి కొన్ని మార్పులు ఉన్నట్లే అబ్బాయిలకు కూడా ఈ నడి వయసులో తమ మీద తమకే అనుమానం పెరిగి అది తాము పెంచుకున్న మొక్కలను నరుక్కునే స్థితికి తీసుకు వెళ్ళేంత వరకు వస్తుంది అని... ఈ అనుమానం భూతానికి ఆడ మగ తేడా లేదు ఎవరినైనా ఆవహిస్తుంది కాస్త చోటు ఇస్తే చాలు అల్లుకుపోతుంది... దాన్ని వదిలించుకోవడం చాలా కష్టం ... ఎంత చదువుకున్న వాళ్ళయినా దీనికి దాసోహమై పోతున్నారు... ఎన్ని వసంతాలు కలసి బ్రతికినా భార్యా భర్తలలో చిన్న అనుమానం చాలు ఆ బంధం విచ్చిన్నమై పోవడానికి.... కలసి  పంచుకున్న సంతోషాలు కాని బాధలు కాని మర్చిపోయి తెగతెంపుల వరకు వచ్చేస్తున్న బంధాలు ఎన్నో.. మరికొన్నేమో ఎవరో ఒకరు సర్దుకు పోవడంతో మనసులు విరిగినా అలానే ఉంటున్నాయి పిల్లల కోసం... భార్యాభర్తలు ఇద్దరు కాస్త అహాలను వీడి అనుమానాలను వదలి అపార్ధాలు మరచి కొద్దిగా అనుకూలంగా మెలిగితే ఎన్నో బంధాలు విడాకుల పాలు కాకుండా ఉండేవి... ఇద్దరిలో ఎవరికైనా కావాల్సింది కాస్త ఓదార్పు ... మరికాస్త నమ్మకం... నమ్మకం లేని చోట ప్రేమ అస్సలు ఉండదు... ఉందని అనుకుంటే అది పొరబాటే అవుతుంది... ప్రేమ ఉందని చెప్పినా అది నటనే... ఇన్నాళ్ళ కాపురం తరువాత నటన ఎంత వరకు అవసరమో ఒక్కసారి ఆలోచించుకుంటే ఏ ఒక్కరైనా మీతో పాటు నడిచే మీ భార్య/భర్త తో పాటు పిల్లలు కూడా అదృష్టవంతులు అవుతారు.... ఏం నేస్తం నేను చెప్పింది కాదంటావా... నమ్మకం లో నుండి వచ్చే ప్రేమ శాశ్వతం... అనుమానంలో పుట్టిన ప్రేమ అబద్దం కదూ.... మరి ఈ అనుమాన భూతానికి పరిష్కారం ఏంటో నీకు తెలిస్తే చెప్పవూ....
నీ నెచ్చెలి

ఏక్ తారలు....!!

26/12/14
 1. దివిలో అందాలన్నీ_నీ మోమున విరిస్తే భువికి తులా భారమే
2. మయూరమై నువ్వు నడచి వస్తే_వయ్యారమే తల ఒగ్గదా....
3.  నువ్వు రానందుకేమో_చుక్కలన్నీ జాబిలి పక్కన చేరాయి ఊసులాడుతూ

తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లు ... పదమూడవ భాగం....!!

మన తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లలో వారం వారం కాస్త తెలుగు సాహిత్యంతోపాటుగా ఛందస్సు గురించి కూడా చెప్పుకుంటూ ఉన్నాము కదా... ఈ వారం
ప్రాఙ్నన్నయ యుగముతో పాటు ఆ యుగములో పుట్టిన అతి ప్రాచీనమైన తరువోజ ఛందో రీతిని తెలుసుకుందాం.. దానితోపాటు అక్కరల గురించి కూడా చూద్దాము... 

తెలుగు సాహిత్యంలో క్రీ.శ. 1000 వరకు ప్రాఙ్నన్నయ యుగము అంటారు. తెలుగులో మొదటి కావ్యం మదాంధ్ర మహాభారతం అనీ, అది ఆరంభించిన నన్నయ ఆదికవి అనీ సార్వత్రికమైన అభిప్రాయం. ఒక్కమారుగా అంత పరిణతి చెందిన కావ్యం ఆవిర్భవించడం అసాధ్యమనీ, అంతకు ముందే ఎంతో కొంత సారస్వతం ఉండాలనీ సాహితీ చరిత్రకారులు ప్రగాఢంగా విశ్వసిస్తున్నా ఏ విధమైన లిఖిత సాహిత్యం గాని, లిఖిత సాహిత్యం ఆధారాలు గాని లభించనందున తెలుగు సాహిత్యావిర్భావానికి నన్నయనే యుగపురుషునిగా అంగీకరిస్తారు. కనుక నన్నయకు పూర్వకాలాన్ని ప్రాఙ్నన్నయ యుగం అని వ్యవహరిస్తున్నారు.

ఏమైనా తెలుగుభాష మూలాన్వేషణకు సంతృప్తికరమైన, నిర్ణయాత్మకమైన ఆధారాలు లేవు. అయినా కూడా, క్రీ.పూ. మొదటి శకంలో శాతవాహన రాజులు సృష్టించిన "గాధాసప్తశతి" అన్న మహారాష్ట్రీ ప్రాకృత్ పద్య సంకలనంలో తెలుగు పదాలు మొట్టమొదట కనిపించాయి. కాబట్టి, తెలుగు భాష మాట్లాడేవారు, శాతవాహన వంశపు రాజుల ఆగమనానికి ముందుగా కృష్ణ, గోదావరి నదుల మధ్య భూభాగంలో నివాసం ఉండే వారై ఉంటారని నిర్ణయించవచ్చు. తెలుగు భాష మూలపురుషులు యానాదులు. పురాతత్వ పరిశోధనల ప్రకారము తెలుగు భాష ప్రాచీనత 2,400 సంవత్సరాలనాటిది.

ఆదిమ ద్రావిడ భాషల చరిత్ర క్రీస్తుకు పూర్వం కొన్ని శతాబ్దాల వెనకకు మనము తెలుసుకోవచ్చు, కానీ తెలుగు చరిత్రను మనము క్రీస్తు శకం 6 వ శతాబ్దము నుండి ఉన్న ఆధారములను బట్టి నిర్ణయించవచ్చు. తెలుగు లోని స్పష్టమైన మొట్టమొదటి ప్రాచీన శిలాశాసనం 7వ శకం ఎ.డి. కి చెందినది. శాసనాలలో మనకు లభించిన తొలితెలుగు పదం 'నాగబు'. చక్కటి తెలుగు భాషా చరిత్రను మనము క్రీస్తు శకం 11 వ శతాబ్దం నుండి గ్రంథస్థము చేయబడినదిగా గమనించ వచ్చు.
ఆంధ్రులగురించి చెప్పిన పూర్వపు ప్రస్తావనలలో ఒకటి ఇక్కడ ఉదాహరింపబడినది:

పియమహిళా సంగామే సుందరగత్తేయ భోయణీ రొద్దే

అటుపుటురటుం భణంతే ఆంధ్రేకుమారో సలోయేతి

ఇది ఉద్యోతనుడు ప్రాకృతభాషలో రచించిన కువలయమాల కథలోనిది. ఈ ప్రాకృతానికి పంచాగ్నుల ఆదినారాయణ శాస్త్రి తెలుగు అనువాదం.

తరువోజ

తరువోజ ఛందోరీతి అత్యంత ప్రాచీనమైన తెలుగు పద్య ఛందోరీతుల్లో ఒకటి. ప్రాఙ్నన్నయ యుగముగా పేర్కొనే 9వ శతాబ్ది నాటి పండరంగని నెల్లూరి శాసనంలోని పద్యం తరువోజ ఛందస్సులో ఉండడాన్ని పరిశోధకులు గుర్తించారు.

లక్షణములు

• పద్యమునకు నాలుగు పాదములుండును.
• పాదమునకు మూడు ఇంద్ర గణములు, ఆ పైన ఒక సూర్య గణము, మళ్ళీ మూడు ఇంద్ర గణములు, ఒక సూర్య గణము ఉండవలెను.

యతి

పాదములోని మొదటి అక్షరమునకు మూడు చోట్ల యతి ఉండవలెను.
పాదాది అక్షరమునకు పాదంలోని మూడవ, ఐదవ, ఏడవ గణముల మొదటి అక్షరముతో యతి నియమమున్నది.

ప్రాస

రెండవ అక్షరమున ప్రాస నుంచవలెను.

గమనిక

ఒక్కొక్క తరువోజ పాదము రెండు ద్విపద పద్యపాదములు కలసిన రీతిలో (అనగా ఒక ద్విపద పద్యము వలె) ఉంటుంది. ఒకే ఒక భేదమేమిటంటే ప్రతి పాదంలో మూడు చోట్ల యతి కలుస్తుంది - అంటే ద్విపద పద్యములోని రెండు పాదములకూ సాధారణంగా ఉండే యతి కాక పాదాల మొదటి అక్షరములకు కూడా యతి నుంచవలెను. అప్పుడు మొదటి అక్షరముతోనే రెండు పాదములకు మొత్తమూ యతి చెల్లించినట్టు అవుతుంది.

ద్విపద నుంచే తరువోజ పుట్టిందని ఒక అభిప్రాయం.  కాదు, తరువోజనుంచే ద్విపద పుట్టిందని ఇంకొక అభిప్రాయం. ఏదేమైనా, రెండు ద్విపద పాదాలు కలిస్తే తరువోజ అవుతూండడం, రెండూ ఒకే కోవకు చెందినవని చెప్పకనే చెప్తాయి. స్త్రీల దంపుళ్ళ పాటలు చాలా ద్విపదలు, తరువోజలే.

“దంపు దంపనియేరు అది యెంత దంపు
ధాన్య రాసుల మీద చెయ్యేసినట్లు
వంట వంటనియేరు అది యెంత వంట
వదినతో మరదళ్ళు వాదాడినట్లు”
“నొష్ట రాసిన రాలు తుడిచినా పోదు
పైట చెంగులు పెట్టి పులిమినా పోదు”
“కన్న తల్లిని బోలు చుట్టాలు లేరు
పట్టు చీరను బోలు చీరల్లు లేవు”
ఇవన్నీ ద్విపద ఛందంలో ఉన్న పాదాలే. యతిప్రాసలు, పాదనియమాలు ఉన్న చోట్ల ఉన్నాయి, లేని చోట్ల లేవు.  ఉన్న చోటల మాటెలా ఉన్నా, లేని చోటల లేక పోవడంవలన పాటలకు జరిగిన నష్టమేమీ కనిపించదు.

తరువోజ ఉదాహరణ:
ఈ విల్లు మోపెట్టి యేను బాణముల నీ యంత్రమత్స్యంబు నేసిన వాఁడ
భావజప్రతిముఁ డిబ్బాలకుఁ దగిన పతి యిది మునిశక్తిఁ బడసిన విద్య
గావున మీ రిప్డుగావింపుఁ డిదియ ఘనతర కార్ముక కౌశలోన్నతియు
లావును గలవారలకు నవసరము లలితయశంబుఁ గల్యాణంబుఁ బడయ.

తెలుగు లో మొట్టమొదటి పద్యం.

తెలుగు బాష లో మొదట రాయబడినదని చెప్పబడే పద్యం తెలుసు కుందాము.
క్రీస్తు శకం ౮౪౮ వ సంవత్సరం లో పండరంగుని అద్దంకి శాసనం లోని తరువోజ పద్యం.
పట్టంబు గట్టిన ప్రధమంబు నేడు
బలగర్వ మొప్పంగ బై లేచి సేన
పట్టంబు గట్టించి ప్రభు పండరంగు
బంచిన సామంత పడువతో బోయి
కొత్తముల్ పండ్రెండు గొని వేంగి నంటి
గొల్చి యాత్రి భావనాంకుశ బాణ నిల్పి
కట్టె దుర్గంబు గడు బయల్సేసి,
కందుకూర్బెజవాడ గావించి మెచ్చి
దీనికి ముందుగా ఎందఱో పెద్దలు పద్యాలు రాసి ఉంటారు, అయితే శాసనాలు లభించిన మేరకు యీ పద్యం మొదటిది గ ఆర్యులు చెప్తూ ఉంటారు.

అక్కరలు 

ఇది అక్షర శబ్ద భవము. కన్నడంలో ఈ ఛందస్సుకు అక్షర అని పేరు. తెలుగులో అక్కర లన్నారు. జానపద గీతాలలో వలె ప్రతి గణము నొకమారు విచ్ఛేదము ఉండునని “ పాదే పాదే ప్రతి గణ మపి యతి ర్లక్ష్యతే సర్వేషాం మక్షరాణాంచ” అని చెప్పుటచే ఇవి జానపద గీత జన్యములని తెలియు చున్నది. అక్కరలలో చంద్ర గణముల ఉపయోగముండును       ( మధ్యాక్కరలో తప్ప). ఇవి చాలా ప్రాచీనమైన శాసన సాహిత్యములో సహితము లభించుచున్నవి. యుద్ధమల్లుని బెజవాడ శాసనములో (క్రీ.శ. 898-934) మధ్యాక్కర, వెంకయ చోడుని దొంగలసాని శాసనములో (క్రీ.శ. 991) మహాక్కర లభించుచున్నవి. కన్నడాంధ్రములు ఏకభాషగా ఉన్న కాలము నుండే అక్కర ఛందస్సు లుండి యుండును.
అక్కరలు జాతి పద్యములు. ఇవి ఐదు విధములు.

1. మహాక్కర
2. మధ్యాక్కర
3. మధురాక్కర
4. అంతరాక్కర
5. అల్పాక్కర

మహాక్కర, మధ్యాక్కర, మధురాక్కర, అంతరాక్కర, అల్పాక్కర అని ఇవి 5 విధములు. వరుసగా 7,6,5,4,3 గణము లొక్కొక్క దానికి పాద పాదమున కుండును.

ఒక్కో పాదమునకు          సూర్య   ఇంద్ర     చంద్ర     మొత్తము గణములు       యతి

1.      మహాక్కర         1         5        1                   7                  4గ.  మీద

2.      మధురాక్కర      1         3        1                   5                   3గ.   మీద

3.      అంతరాక్కర       1         2        1                   4                  3గ.  చివరి అక్షరం

4.      అల్పాక్కర         -         2        1                   3                   2గ.   మీద

5.      మధ్యాక్కర        2ఇంద్ర   1 సూర్య 2 ఇంద్ర 1 సూర్య  6               3గ.   మీద

మహాక్కరలో పాదానికి ఏడు గణాలు ఉండును. మహాక్కర నుండి అల్పాక్కరకు వచ్చేటప్పటికి పాదానికి ఒకో గణము తగ్గుతూ అల్పాక్కరలో మూడు గణాలు మాత్రమే ఉండును. మధ్యాక్కరకు తప్ప మిగిలిన అక్కరలకు పాదము చివరిలో చంద్ర గణము రావలెన్ననియము ఉన్నది. అక్కరలలో సూర్య గణము లేని అక్కర అల్పాక్కర, అదేవిధముగా చంద్ర గణము పాదాంతములో లేని అక్కర మధ్యాక్కర.

సేకరణ : వికీపీడియా నుండి మరియు మల్లిన నరసింహారావు గారి వ్యాసం  నుంచి

వచ్చే వారం మరికొన్ని ముచ్చట్లతో.....

ఏక్ తారలు....!!

25/12/14
1. కదిలిపోతున్న కాలం_నిన్ను ఇవ్వలేక మరపుని కానుకగా ఇచ్చింది...
2. ముక్కలైన మనసులో_ఎక్కడ చూసినా నీ ప్రతిబింబాలే
3.  మది కెంత ఆరాటమో_నీ పక్కన చేరిన నీడలో కూడా నన్నే చూసుకోవాలని
4. సడి చేయని గాలి సైతం_నీ కోసం వింజామరగా మారింది చూడు
5. రెప్పల మాటునే దాగి చూస్తున్నా_నీ చెక్కిళ్ళను ముద్దాడాలని కోరికగా
6. విధి చేసిన వింతలో_ఈ మరపు మందే అమూల్యం
7. ఇలా వచ్చి అలా వెళ్ళిపోతోంది పరిమళం_పట్టుకుందామంటే దొరకకుండా 
8. ఎన్నో లేవు ఉన్నవే కొన్ని_అవి నీ కోసమే దాచి ఉంచా
9. అందుకే అందరు_యోగి పుంగవులే
10. మనసు అద్దంలో ఉన్నది నీ బొమ్మే_వేల రూపాలుగా తిష్ట వేసి
11. అవసరానికి అమ్మను కూడా_ బంధీని చేసే బంధమే ఈ అనుబంధం
12. నెలవంక చిన్న బోయింది_తన అందం నీ నడకలో చూసి
13. వసంతం వాదులాడి_శిశిరాన్ని చుట్టేసింది గట్టిగా
14. నీ వెనుకే గాల్లో తేలుతూ_నీతోనే వచ్చేసింది నా మనసు
15. కరిగిపోతున్న కాలంతో పాటు కదులుతున్నా_నీతో పంచుకున్న మధురక్షణాలను తీసుకుని
16. జాబిలమ్మకు కోపం వచ్చింది_ తన పక్కన చుక్కలను నువ్వు తీసుకెళ్లావని
17. ఎదురుగా నువ్వుంటే చాలదూ_మౌనం మాటాడేస్తుంది
18. కలలన్నింటా నువ్వే నిండి_నా వాస్తవమై పోయావు
19. ఎద వీణ  తంత్రులన్ని_నీ ప్రేమ రాగాల పారవశ్యం లోనివే

ఏక్ తారలు.....!!

1. సిగ్గులు అలుక పూనాయి_నీ బుగ్గల్లో మెరుస్తున్న మోహాలకు
2. చుక్కలన్నీ మబ్బుల మాటుకు చేరాయి_మన జతను చూసి
3. వేచి చూస్తూనే ఉన్నా వేల జన్మలుగా_ఒక పరి నీ కోసం

వలచిన మది....!!

వలచిన మది వలదన్నా నిను వీడనంటోంది
వలపు వాకిలి తీయరాదటే  సఖియా నా చెలియా
వయ్యారమొలికే వాలుజడతో హొయలొలికిస్తూ 
వద్దన్నా వెంటపడి  వంపుల సొంపుల నడకలతో మదిని దోచి
వధువుగా దరి చేరి జతగా చేరువై నను వీడలేనంటు
వగలు పోతున్న ఆ సోగ కళ్ళలో జాలువారుతున్న
వన్నెచిన్నెల అందాలు విసిరే మెరుపుల మైమరపులు
వర్ణింప తరమా... నిను విడచి ఉండుట సాధ్యమా....!!

ఏక్ తారలు ...!!

24/12/14
1. రాయాలనుంది లేఖలెన్నో_నా మనసు చిత్రాన్ని నీకు చూపుతూ
2. నీ మనసు పుటలన్నీ వెదికి చూసా_నా పేరెక్కడైనా రాసి ఉందేమోనని
3. పలుకరించానని అనుకున్నా_నీ పలవరింతల మాయలో పడి
4. మోహాలన్నీ మరిచా_నీ సాన్నిహిత్యపు సౌధం నాదైనదని 

అమ్మ జోల...!!

మొదటి లాలి అమ్మ జోల
మురిపించి మరపించు పాట 
తేనెలూరు తొలకరి జల్లు
అద్భుతాల హాయి నొసగు
అవని అందం అమ్మ ప్రేమ

ఏక్ తారలు....!!

23/12/14
1. చాలవూ ఈ జన్మకు _ కలగా మెదిలి ... వాస్తవమై నాతోనే చేరిన నీ జ్ఞాపకాలు 
2. మౌనం మనసు పడింది_ముడి పడిన మన జతను చేరాలని ఆశతో
3. రేయి కెందుకో అంత ఆశ_జాబిలిని సైతం దాచేయాలని
4. కలవరానికి అలుపొచ్చిందిట_నిను జపిస్తున్న ఊహల ఉరవడికి
5. ముద్దబంతులు మురిపెంగా తలూపాయి_నీ స్నేహానికి మైమరచి
6. మౌనమెందుకు మన మధ్యలో_మన మనసులు చాలవు మమతలందుకోనూ
7.  గుప్పెడు గుండెనే నీకందించాను_ఇకనైనా ఏకాంతానికి శలవీయవూ....  
8.  వసంతం వచ్చి వెళ్ళింది_ నువ్వు గమనించలేదని అలిగి
9. నీ పక్కనే  ఉన్నా చూడలేదని_అలిగి చీకటితో చెలిమి చేసింది

సాయంసంధ్యలో....!!

సాయంసంధ్యలో మనసు తలపులకు కెంజాయ రంగులను అద్దింది నీ జ్ఞాపకాలే సుమా...

ఏం చేయమంటావు...??

నేస్తం....
     నాదైన నా చిన్ని ప్రపంచాన్ని కూడా ఎందుకో నాకు లేకుండా చేయాలని చూస్తున్న ఈ మనుష్యుల్లో కొందరు నాకు నచ్చటం లేదు... అలా అని నేనెవరి జోలికి వెళ్ళకపోయినా మరి ఈ సమస్య ఎందుకు తలెత్తుతోందో... నేను రమ్మని అనక పోయినా హడావిడిగా ఏదో పని ఉన్నట్టు వచ్చేసి అది ఇది వాగేసి వెళిపోతే ఎలా... అసలు మన సంగతే పట్టించుకోకుండా నోటికి ఏది అనిపిస్తే అది మాట్లాడేసి వెంటనే వెళిపోతారు... వాళ్ళకు వేరే పని ఉండదేమో మరి... ఇలా అందరి జీవితాల్లోకి తొంగి చూడటమే పనిగా పెట్టుకున్నారేమో.... స్నేహం అంటూ వస్తారు వరుసలు, బంధుత్వాలు కలుపుతారు... సరే అక్కడితో ఆగుతారా అంటే అదీ లేదు.... పెత్తనాలు చేస్తారు... మరికొందరు వారి వయసుకు విలువ ఇవ్వాలో లేదో తెలియకుండా చేస్తూ ఉంటారు.... సమయం సందర్భం లేకుండా వారికి ఖాళీ అయినప్పుడు మాట్లాడటానికి ప్రయత్నిస్తూ ఉంటారు... ఇవతలి వాళ్ళ సంగతి చూడరు... ఏదైనా సందర్భం ఉంటే మాట్లాడవచ్చు కాని రోజు మాట్లాడటానికి ఏం ఉంటుంది చెప్పండి... అనవసరంగా మన ముచ్చట కోసం ఎదుటివారి సమయాన్ని మనం తీసుకోవాలనుకోవడం ఎంత వరకు మంచిది... కాస్త ఆలోచిస్తే బావుంటుంది కదూ... నాకైతే నా ప్రపంచంలోనికి నా అనుమతి లేకుండా ఇలా ఎవరెవరో వచ్చి పోవడం అస్సలు నచ్చడం లేదు నేస్తం... ఏం చేయమంటావు...?? సమాధానం చెప్పవూ... నీ సమాధానం కోసం ఎదురుచూస్తూ ఉంటాను....
నీ నెచ్చెలి...

శ్రీనాధకవి....!!

వాగ్దేవి తనయునిగా ధరణిపై అవతరించి 

చిరు ప్రాయముననే కావ్య కన్నియలను చేరదీసిన
సున్నిత మనస్కుడతి చమత్కారి, సౌందర్యారాధకుడు
సరస శృంగార పురుషుడు ,  భోజనలాలసుడు
ఆత్మాభిమానాన్ని ఆభరణంగా చేసుకున్న విలాసవంతుడు 
కష్ట సుఖాలకు చాటువులల్లే చారుశీలుడు
కులమత వర్గ విభేదాలెరుగని కవి వర్యుడు
కడగండ్లలో సైతం దైవానికి తల ఒగ్గని ధీశాలి
అమరపురికేగు సమయాన గూడ నందించె 
అందాల పద్యాల అమృత గుళికల జవ్వనిని
తెలుగు తేనియల విరుల కన్నియలను
ఎనలేని సంపదల కావ్య మందారాల ముద్దుగుమ్మలను
వందనాలు వాణి తనయా కవి సార్వ భౌమ శ్రీనాధకవి వరేణ్యా...!!

మోమున చిరునవ్వులు.....!!

నవ వధువు మోమున చిరునవ్వులు తొలి స్పర్శకు మూడు ముళ్ళ బంధానికి ముగ్ధమౌత.....

ఏక్ తారలు...!!

21/12/14
1. మనసు కడలి మౌనంగా ఉందెందుకో_నీ పలకరింపులు అందలేదనేమో
2. నీ జ్ఞాపకాల ఓదార్పు_మలయసమీరమై నను చుట్టిన చిరు జల్లు
3. చీకటి దుప్పటిలో చుక్కల అల్లిక_జాబిలి పక్కన చోటుకై తొందర
4. అక్షరానికి తొందర ఎకువైంది_నిన్ను తనలో దాచేసుకోవాలని
5. వెన్నెల జలపాతాలు రావద్దన్నాయి_నా పక్కన నీ హొయలు చూసి

మణి మాలికలు ...!!

1. కనురెప్పల మాటున కదలాడుతుంటే కలవనుకున్నా ...
     నాతోనే మిగిలిన నా గతమనుకొనక 
2. కనురెప్పల మాటున కదలాడుతుంటే కలవనుకున్నా ...
    కలగా నిలచిన కథవని తెలియక 
3. కనురెప్పల మాటున కదలాడుతుంటే కలవనుకున్నా ... 
   మెలకువలో నాచెంతనే చేరావని చూడక  

ఏక్ తారలు..!!

18/12/14
1. రాలుతున్న పొగడబంతులు_అందుతున్న నీ ఆనవాళ్ళు
2. సంక్రాంతికి సీతమ్మ జడబంతి వాకిట్లో _నీ సిగలో ముద్దులొలికే ముద్దబంతి
3. రెప్పచాటు స్వప్నాలన్నీ_నిన్నే చేరాలని పరితపిస్తూ
4. కలల వరదలో_నిదుర దూరమై కంటినిండా నీరూపే
5. సైకత మూర్తిగా మిగిలా_రాలుతున్నఆ రేణువుల్లో నీ జ్ఞాపకాలను దాయలేక
6. గమకాలూ తెలియని రాగాలు_నీ మది మౌనాలకు మాటలు నేర్పే గులాములౌతూ
7. మరువం అలిగింది_తన పరిమళం నువ్వు కాజేసావని 2
8. ముక్కనుమ ముక్కెరతో_మెరుస్తోంది నీ నాసిక వెలుగులీనుతూ 

ఏక్ తారలు ....!!

20/12/14
1.నీ జ్ఞాపకాలను పట్టుకుందామంటే_అందకుండా జారిపోతున్నాయి ముత్యాల సరాల్లా
2. ఏకాంతానికి అంత ఉలుకెందుకు_నీ పక్కన నేనున్నానని
3. తొలకరి తొలుతగా నిన్నే చూసిందనుకుంటా_వలపు వాయనాలు అందించటానికి
4. చేజారి పోయావనుకున్నా_చైతన్యమై నాలోనే ఉన్నావని చూడక
5. వాడిపోతున్న వసంతం_నీ తాపంలో తలమునకలౌతూ 

త్రిశూల నాదం...!!

వేదన మరచి వాదన వదలి
మనసు గాయాలను కూర్చి
మదిలో జ్ఞాపకాలను పేర్చి 
శిలాక్షరాలు చెక్కాలని తపనతో
పదాల పదనిసలతో పోటి పడుతూ
స్వరాల సరిగమలను చేరదీసి
భావ రాగాన్ని ఆలపించే తరుణాన
ఏవో కొన్ని వికృత స్వరాల అవహేళనలు
సమిష్టిగా చేరి గొంతు నొక్కాలని చూస్తుంటే
శరాలను సంధించక మౌనంగా చూస్తూ
అక్షరాయుధం ఊరుకుంటుందా...
కత్తుల కలాన్ని విదిలించి
చురకత్తుల శులాలను వదలక
చేవచచ్చి జీవశ్చవమౌతుందా...
క్రోధాన్ని జ్వలింపచేసే అగ్ని కణమై
భగ భగ మండే నిప్పుల కొలిమిలో
సమిధగా మారి పరాన్న జీవుల
పాలిట శాపమై యుద్దానికి సన్నద్ధమై
విజయ భేరి మ్రోగించి శత్రువుల గుండెల్లో
చిరస్థాయిగా నిలిచే మహోజ్వలిత తేజమే  
త్రిశూల నాదం అదే ఈ సున్నితాక్షరం ..!!

ఏక్ తారలు...!!

19/12/14
1. కన్నీటికి తెలిసింది_నా మనసు చెమ్మ నీ జ్ఞాపకానిదని
2. ఏకాంతంతో నా సహవాసమనుకున్నా_అది నీ తలపుల నివాసమని తెలియక
3.  అక్షరాలు దాక్కుంటున్నాయి_దొరికితే నీ జపమే చేయిస్తానని
4. పరిమళం చుట్టేసింది_వలపులను వదలిపోలేనంటూ
5. బాధని పంచుకో నేస్తం అంటే_మౌనాన్ని ఆసరాగా అందించి పోయావా
6. మనసు గాయానికి పరిచితం_నీ చెలిమి చేసిన గుర్తుల ఆలింగనాలు

జాణవై....!!

జాణవై నా మనసు దోచిన నీ కనుల భాష్యాలు కలల కావ్యాలు నా కందెనే చెలియా.... 

మెరిసేదెన్నడో...!!

ఓదార్పుకై వెదికిన మది
అక్షరాన్ని చెలిమి కోరింది
చేజారిన జీవితాన్ని చూస్తూ

ఏర్చి కూర్చిన పదాలు
చిందర వందరగా జారిపడి
స్నేహానికి దూరమంటూ నవ్వాయి

రెక్కలు తొడిగిన భావం
దిక్కుల లెక్కల్లో మునిగి
మనసుని మరచి మౌనమైంది

రాగం ఎరుగని గానమై 
స్వరం వదలి నిరాశ్రయమై
కంఠ నాళాలను నలిపిన ఖేదమైంది

మోదం తెలియని బతుకు
పలికిన చీకటి శిలాక్షరాలు
వెన్నెల పూతల్లో మెరిసేదెన్నడో...!!

జీవిత పయనం...!!

లతల అందాల కోమలత్వం
లతాంగి మదిలో సున్నితత్వం
లలిత లావణ్యాల ముగ్ధత్వం
లక్షణమైన సొగసుల లాలిత్యం
లగ్నంలో దొరికిన ఆణి ముత్యం
లక్షల వరాల జన్మ బంధం
లలాట లిఖితానికి విధాత లేపనం
లయకారుని విలయ తాండవం
లలనామణి లేని జీవిత పయనం...!!

తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లు ... పన్నెండవ భాగం....!!

తెలుగు సాహిత్యమునకు వేల సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్నది. తెలుగు సాహిత్యం ఎంతో సుసంపన్నమైనది.

ఆధ్యాత్మికములోనైనా, శృంగారాది నవరసములలోనైనా, జాతిని జాగృతం చేయు విషయంలోనైనా, తెలుగువారందరూ గర్వపడేటంత విశేషమై వెలుగొందుతున్నది తెలుగు సాహిత్యం. నన్నయ్య వ్రాసిన భారతము తెలుగులో మొదటి కావ్యము. అంతకు ముందే జానపద గీతాలు, కొన్ని పద్యాలు ఉన్నట్లు ఆధారాలు ఉన్నాయి. గాధా సప్తశతి లో తెలుగు జానపద గీతాల ప్రస్తావన ఉన్నది. అందుకే ఇప్పటికి జన పదాలైన జానపదాలు అందరికి అత్యంత ఇష్టంగా ఉంటున్నాయి... మనకు తెలియకుండానే మనతో సాహిత్యం ఎంతగా ముడి పడి పోయిందో కాస్త సాహిత్యం గురించి తెలుసుకునే ప్రక్రియలోనే తెలియని ఎన్నో విషయాలు వెలికి వస్తున్నాయి... మన తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లలో మరికొంత తెలుగు సాహిత్యం గురించి తెలుసుకునే ముందు మనం వారం వారం చెప్పుకుంటున్న పద్య లక్షణాలలో కొన్ని ముఖ్యమైన వృత్తాల గురించి చర్చించుకున్నాము... ఈ వారం ఇక జాతుల విషయంలోనికి వస్తే...

జాతులు

జాతులు మాత్రాగణములతో మరియు ఉపగణములతో శోభిల్లును. జాతులకు కూడా యతి, ప్రాస నియమములు ఉన్నాయి.

1. కందం
2. ద్విపద
3. తరువోజ
4. అక్కరలు (మహాక్కర, మధ్యాక్కర, మధురాక్కర, అంతరాక్కర అల్పాక్కర)
5. ఉత్సాహము

ఈ వారం మనకు తెలిసిన కందం, ద్విపదల గురించి చూద్దాం... 

కందం

తెలుగు పద్యాలలో అత్యంత అందమైన పద్యంగా కందాన్ని పేర్కొంటారు. ఈ పద్యపు లక్షణాలు చూడటానికి కష్టంగా కనిపించినా ఇందులోని గణాలన్నీ నాలుగుమాత్రల గణాలు కావడం వలన, ఈ పద్యం నడక సులువుగా పట్టుబడుతుంది. సుమతీ శతకములోని పద్యాలన్నీ కందపద్యాలే.

క. కందము త్రిశర గణంబుల, నందము గా భ జ స నలము లటవడి మూటన్
బొందును నలజల నాఱిట, నొందుం దుద గురువు జగణ ముండదు బేసిన్

యిందు గణములు

కంద పద్యములో ఉండవలసిన గణములు

గ గ	భ	జ	స	నల
U U	U I I	I U I	I I U	I I I I

లక్షణములు

• పాదాలు: 4
• కందపద్యంలో అన్నీ నాలుగు మాత్రల గణాలే ఉంటాయి. గగ, భ, జ, స, నల ఇవీ ఆ గణాలు
• 1,3 పాదాలలో గణాల సంఖ్య = 3
• 2,4 పాదాలలో గణాల సంఖ్య = 5
• 1,3 పాదాలలో 1,3 గణాలు జ గణం కారాదు.
• 2,4 పాదాలలో 2,4 గణాలు జ గణం కారాదు.
• 2,4 పాదాల్లో మూడో గణం (యతికి ముందు వచ్చేది) జ కాని, నల కానీ అయి ఉండాలి.
• 2,4 పాదాలలో చివరి అక్షరం గురువు. అంటే చివరి గణం గగ లేదా స అయి ఉండాలి.
• పద్యం లఘువుతో మొదలైతే అన్ని పాదాలు లఘువుతో మొదలవ్వాలి. గురువుతో మొదలైతే అన్నీ గురువుతో మొదలుకావాలి.
• యతి: 2,4 పాదాలలో మొదటి అక్షరానికీ నాలుగవ గణం మొదటి అక్షరానికి యతిమైత్రి కుదరాలి
• ప్రాస: ప్రాస పాటించాలి, ప్రాస యతి చెల్లదు

ఉదాహరణ 1

నడువకుమీ తెరువొక్కట
గుడువకుమీ శత్రు నింట గూరిమి తోడన్‌
ముడువకుమీ పరధనముల
నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ!

ఉదాహరణ 2

భూతలనాథుడు రాముడు
ప్రీతుండై పెండ్లి యాడె బృథుగుణమణి సం
ఘాతన్ భాగ్యోపేతన్
సీతన్ ముఖకాంతి విజిత సితఖద్యోతన్

ఉదాహరణ 2 కు గణములు లెక్కిస్తే

భ	భ	భ
భూ త ల	నా థు డు	రా ము డు
గ గ	గ గ	జ	నల	స
ప్రీతుం	డై పెం	డ్లి యాడె	బృథుగుణ	మణి సం
గ గ	గ గ	గ గ
ఘాతన్	భాగ్యో	పేతన్
గ గ	స	నల	స	గ గ
సీతన్	ముఖకాం	తి విజిత	సితఖ	ద్యోతన్

కంద పద్యమునందు గణముల వివరణ

భ గణము = UII { గురువు, లఘువు, లఘువు }
గగ గణము = UU { గురువు, గురువు }
జ గణము = IUI {లఘువు,గురువు, లఘువు }
నల గణము = IIII {లఘువు, లఘువు, లఘువు, లఘువు }
స గణము = IIU {లఘువు, లఘువు, గురువు}

ద్విపద

ద్విపద తెలుగు ఛందస్సులో ఒకానొక జాతి పద్యరీతి. పద్యం కంటె ద్విపద సామాన్య ప్రజలకు మరింతగా చేరువవుతుంది. తెలుగు సాహిత్యంలో భారత, భాగవత, రామాయణాలు ద్విపద కావ్యాలుగా రచించబడ్డాయి.

లక్షణములు

ఇంద్ర గణములు మూఁ డిన గణంబొకటి చంద్రాస్య ! ద్విపదకుఁ జను చెప్పరేచ
ద్విపదకు ద్విపదకుఁ దెగ జెప్పవలయు నెపుడు సంస్కృతమున నితర భాషలను
యతుల లోపలఁ బ్రాసయతి దక్క సకల యతులు చెల్లును బ్రయో గాతి సారమున

ద్విపద తో ద్విపద సంధిల నేకశబ్ద
మపుడు రెంటను గూర్ప నది యయుక్తంబు

• ఈ పద్యానికి రెండు పాదాలు మాత్రమే ఉంటాయి (అందుకే దీనిని ద్విపద అంటారు)
• ప్రతిపాదములోనీ మూడు ఇంద్ర గణాలు, ఒక సూర్య గణము ఉంటుంది.

యతి

యతి: మూడవ గణం యొక్క మొదటి అక్షరం.

ప్రాస

ప్రాస: ప్రాస ఉన్న ద్విపదను సామన్య ద్విపద, అదే ప్రాస లేకుండా ద్విపద వ్రాస్తే దానిని మంజరీ ద్విపద అని పిలుస్తారు.

1. జాతి(ద్విపదలు) రకానికి చెందినది
2. 11 నుండి 15 అక్షరములు ఉండును.
3. 2 పాదములు ఉండును.
4. ప్రాస నియమం కలదు
5. ప్రతి పాదమునందు 3 వ గణము యొక్క మొదటి అక్షరము యతి స్థానము
6. ప్రతి పాదమునందు మూడు ఇంద్ర , ఒక సూర్య గణములుండును.

ఉదాహరణలు

గోన బుద్దారెడ్డి రచించిన రంగనాథ రామాయణము.
||ద్విపద ||
అపరిమిత ప్రీతినా భగీరథుని
తపమిచ్చమెచ్చనే కందర్ప సంహరుని
గణాలు లెక్కిస్తే...

అపరిమి =ఇంద్ర గణము
తప్రీతి = ఇంద్ర గణము
నాభగీ = ఇంద్ర గణము
రధుని = సూర్య గణము
యతి అక్షరాలు
'''అ'''పరిమిత ప్రీతి'''నా''' భగీరథుని
ప్రాస "ప" అక్షరమ్.


వచ్చే వారం మరికొన్ని ముచ్చట్లతో.....

జనపదాల జావళి...!!

జనపదాల జావళి
తెలుగుదనపు సవ్వడి
పల్లె పదాల పద రవళి
అచ్చ తెనుగు పడతి
మన తెలుగు జానపదం

కొన్ని జీవితాలు ఇంతే....!!

నేస్తం....
      జీవితం అంటే తీపి చేదు నిజాల సంగమంలో చేదు పాలు ఎక్కువని అని తెలిసే సరికి మూడు వంతుల జీవితం గడిచిపోయింది... ఆటు పొట్ల ఎత్తిపోతలలో గడుస్తూనే...ఉందిలే మంచి కాలం ముందు ముందునా అనుకుంటూ సాగిపోయింది... మంచో చెడో నమ్మిన పాపానికి నట్టేట ముంచినా మనిషిలో మరో కోణాన్ని చూపినా తట్టుకుంటూ... ఏమి ఎరుగని అమాయక జీవి ఒంటరితనానికి నేస్తంగా మారి.... కాలానికి ఎదురీది పయనాన్ని ఓ కొలిక్కి తేవడానికి పట్టిన సమయం ఓ జీవిత కాలం అంటే నమ్ముతావా.... ఇప్పటికి అర్ధంకాని జీవితమే ఇది... ఎప్పటికి అర్ధం కాదేమో.... ఇన్నాళ్ళుగా మంచికి చెడుకి రాని బంధుజనం ఒక్కసారిగా ప్రేమను పంచుతుంటే నమ్మకానికి తగిలిన దెబ్బలకు లేపనం అనుకోవాలో... లేక మొదటి నాటకానికి మారిన ఘట్టంగా అనుమానించాలో తెలియని పరిస్థితి... అసలేమో మన బంగారమే మంచిది కాదాయే... ఇక ఎవరిని అనుకుని ఏం ఉపయోగం చెప్పు... అహానికి ఓ హద్దు ఉంటుందని ఇన్నాళ్ళుగా నమ్ముతూ వచ్చిన నాకు ఆ హద్దు దరిదాపుల్లో కనిపించక... ఆత్మాభిమానాన్ని తాకట్టు పెట్టలేక నలుగుతున్న మనసుకి సర్ది చెప్పడం చేత కావడం లేదు... కల్మషమెరుగని మనసుతో ఆడుకున్న ఈ నాటకంలో ఎటు కాని పావుగా మిగిలిపోయిన ఈ జీవితానికి చివరి అంకానికి రంగం సిద్దమైందని తెలియని ప్రాణం కొట్టుకుంటోంది తను మారాలా లేక మార్పు లేని మనసుని మనిషిని మార్చుకోవడానికి ఇంకా ప్రయత్నించాలా అని... మార్పు కోసం  ఎదురు చూస్తూ ఈ జీవిత కాలం సరిపోవడం లేదని సరిపెట్టుకోవాలో తెలియని సందిగ్ధానికి తెర తీసే ఉంది ఈ నాటకంలో.... ఏంటి లేఖలో భావాలు బాగా బరువుగా ఉన్నాయంటున్నావా... నీకు తెలియని విషయమేముంది చెప్పు... కొన్ని జీవితాలు ఇంతే మరి... భారంగానే ముగిసిపోతూ ఉంటాయి... సరే మరి మరీ నీకు భారం కాకుండా ఉండటానికి
ఈసారికి ఉంటాను...
నీ నెచ్చెలి...

ఏక్ తారలు.....!!

17/12/14
1. నీవద్దనే ఉన్న నా మది_వదలి పోలేనని మారాం చేస్తోంది
2. మౌనాలు అల్లాడుతున్నాయి_నీ పలుకుల రాశులు అందక
3. మనసులో అలజడి ఎందుకో_నీ జ్ఞాపకాలు తాకుతుంటే
4. నన్ను నేనే వదిలేసాను_నువ్వు వద్దనే నేను నాకూ వద్దనుకుంటూ
5. కలతలకు నెలవుగా మారింది_కలలోని నీ రూపు కనుల ఎదుటకు రాక
6. కడలి అంచున కావ్యాలు_నాతో నీ గురుతుల అలల కవ్వింతలు

అడగాలని...!!

మధనపడే హృదయానికి
మరణ రోదన వినిపించే
మృత్యు నిలయాల చిరునామా
నా పక్కనే ఉందని చెప్పనా...

అమాయకత్వాన్ని చిదిమే
నిరంకుశత్వం ఎదురుగా
అస్సహాయతతో వత్తిగిల్లే చెమ్మగిల్లిన
మనసుల మనోవేదన చూడనా...

కరడుగట్టిన పాషాణాల
చేతుల్లో నలిగిన నామరూపాల్లేని
మారణకాండకు సాక్ష్యాల్లేని మౌనాల
సందర్శనాన్ని పలకరించనా...

చేవ చచ్చిన ఉగ్రవాదాన్ని
చితిలో వేయమని చెప్పాలని
చాతనైతే న్యాయ పోరాటం నేర్చుకోమని
తెలపాలని రక్తాక్షరాలు రాయనా...

ఎందుకీ అమానుషత్వమని
మానవత్వం మరచిన రాక్షసత్వాన్ని
ఎన్నాళ్ళీ ఉన్మాదమని అడగాలని 
గొంతు చించుకు అరవాలని ఉందని చెప్పనా...!!

గొప్ప గుణం...!!

నేస్తం...
          పొరపాటు మానవ సహజం అని సరిపెట్టేసుకుంటూ ఉంటాం... కాని కొన్ని పొరపాట్లు మనం సరిపెట్టుకున్నా అవి సరిపుచ్చుకోకుండా మన జీవితాన్ని చిన్నాభిన్నం చేసేస్తాయి... తప్పు దిద్దుకునే సమయాన్ని ఇవ్వకుండానే... ఒక్కోసారి చిన్న తప్పే కదా అనుకుంటాము కాని దానికి మనం చెల్లించాల్సిన మూల్యం చాలా భారీగానే ఉంటుంది... కుడి ఎడమైతే పొరపాటు లేదోయ్ ఓడిపోలేదు అని అన్నా ఆది నిజం ఎలా అవుతుంది ఏది ఎక్కడ ఉండాలో అక్కడే ఉండాలి... స్థానం మారితే ఓడినట్లే అని చెప్పకనే చెప్పినట్లు చెప్పిన దేవదాసు కథ మనకు చిర పరిచితమే కదా...కూరలో ఉప్పో కారమో మర్చిపోతే మళ్ళి వేసుకుంటాం అది చిన్న తప్పు కనుక... అదే జీవితానికి సంబందించి ఒక నిర్ణయాన్ని తప్పుగా తీసుకుంటే దానికి మనతోపాటు మనవాళ్ళు కూడా బలి కాక తప్పదు... దానికి కూడా మనం మన ఖర్మ అని సరిపెట్టేసుకుంటూ దైవాన్ని దోషిగా నిలబెట్టేస్తాం... మనం తప్పుకుంటూ.. మన చాతకాని తనాన్ని కప్పెట్టుకుంటూ... విధి రాతను మార్చలేము అని.... కాని మన నోరు ఉందే దాన్ని అదుపులో ఉంచుకుంటే చాలా తప్పులకు కారణం కాకుండా ఉండొచ్చు.... ఎదుటివారి మీద అధికారం చెలాయించడానికి బంధాలు పెంచుకుంటాం... బాధ్యతలు పంచుకోకుండా.... మనకి ఎందుకో మరి అంత ఇష్టం ఒకరి మీద పెత్తనం చెలాయించాలి అంటే.... అదే పెత్తనం మన మీద చెలాయిస్తే భరించలేము... ఎందుకో మరి ఈ తేడా....ఒక్కోసారి ఎదుటివారి తప్పులు భరించడం కూడా తప్పే అవుతుంది.... సహనానికి ఓ హద్దు ఉంటుంది అన్నట్టుగా తప్పుని చెప్పక పోవడం మన తప్పే అవుతుంది.... తప్పు చేసినా ధైర్యంగా ఒప్పుకునే వారు ఎంత మంది ఉన్నారు ఈ రోజుల్లో.... పొరపాటుని ఒప్పుకునే మంచి లక్షణం చాలా  కొద్దిమందికే ఉంటుంది... అది చాలా గొప్ప గుణం... ఆ గుణానికి నా వందనాలు... నీకున్న ఆ మంచి లక్షణమే నీలో నాకు నచ్చింది... తప్పుని చెప్పి నాతో తిట్లు తినే నీ చెలిమి నాకు ఎప్పుడు అత్యంత ప్రియమైనదే నేస్తం... మంచో చెడో చేసినది చెప్పే నీ కల్మషమెరుగని ఆ స్నేహాన్ని దూరం చేసిన దైవం మీద కాస్త కోపం కూడానూ... నువ్వు దగ్గరగా లేక పోయినా నా భావాలు పంచుకుంటూనే ఉంటూ దైవాన్ని సవాలు చేస్తున్నా మన స్నేహాన్ని ఏమి చేయలేని ఆ దూరానికి వీడ్కోలు చెప్తూ.... మరి ఇప్పటికి ఉండనా....
నీ నెచ్చెలి...

పసి మనసున దైవత్వం ...!!

ముద్దుగారే మోమున వెలిగే
మురిపాల నవ్వుల పువ్వులు
తారల తళుకులు చిన్నబోయే
నీ కన్నుల కాంతుల ముందు
పాలుగారేటి పసిడి అందాలు
పలికించు మౌనాల ముచ్చట్లు
మరపించు అమ్మను చిరు స్పర్శతో
చూపించు ముల్లోకపు మోహాలు
అందించు ఆనందాల ఐశ్వర్యాలు
మరుజన్మకు మణి మాణిక్యాలుగా
కోపాలు రోషాలు కడతేర్చు
కలికి చిలుకల ఈ కసికందు...!!

ఏక్ తారలు....!!

16/12/14
1. వలచిన కాంతుడే .... వలదన్న వయ్యరాల వలపుల వన్నెలాడి నిలచునే
2. .తలపులు తల్లడిల్లుతున్నాయి .... మదిని చేరిన నీ మధుర జ్ఞాపకాలతో
3. పసితనం పలుచబడింది... అమ్మానాన్నలను మరచిన ఆంగ్ల ధాటికి
4. గురుతుల గొంతులు వినపడుతూనే ఉన్నాయి_విరహాల వియోగాన్ని దూరం చేస్తూ
5.  మల్లెల మందారాలే_నీ స్నేహానికి దాసోహమంటూ

6. గ్రీష్మ తాపాన్ని తగ్గించాలని_వరుణుడి తహ తహలు 

7రెప్ప వేయనేలేదు_యుగాల చెలిమి చెంత చేరిందని 

8. భారం ఖేదమైంది_తలపులు తల్లడిల్లి 

9. మౌనపు అలజడులు మాటాాడాయి_నీ తలపుల తాకిడికి

10. అలుకకు ఉలుకు_నీ చెంతన నే ఉన్నానని

11.  మాటలు మరచింది_ మౌనాలు అలుక మానక

12. సాన్నిహిత్యం చేరువైతే_తలపులకెందుకు తహ తహ

13. గురుతులకు నెలవు _కమ్మని నీ చెలిమి

14. రమ్మంది దరిచేర_ఆత్మీయ పలుకు

15. చెలిమిని చేరిన జ్ఞాపకం_శ్వాసగా మారిన క్షణం

16. నువ్వు మౌనాన్ని వదిలేసావని _ఏకాంతానికి అంత కోపం 
17. కలలో మిగిలే ఉన్నాగా_కథగా మారి  
18. మనసు చూపించేది నన్నేగా_కళ్ళలో వేరొకరేలా....   
 

కోలుకుంటున్నా...!!

 

కోలుకుంటున్నా ఇప్పుడిప్పుడే నువ్వు చేసిన గాయాలకు మరపు లేపనాలు అద్దుకుంటూ.....

అమృత భాండం...!!

అమ్మ ఒడిలో ఆటలాడిన బాల్యం
నాన్న చేయి పట్టుకు నడిచిన పసితనం
అల్లరి చేష్టల చిలిపితనం గారాబాల గాంధర్వం
అన్ని కలసి చేసిన సుందర తాండవం
వాగులు వంకలు పోటి పడగా
చెట్టులు పుట్టలు సాయంరాగా
సూర్యునితో చెమక్కులు
చంద్రునితో సాయంకాలాలు
చెట్టా పట్టాలేసుకు తిరిగిన చిన్నతనం
గడచిన జ్ఞాపకాల మధుర నాదం
మళ్ళి మళ్ళి కావాలనిపించే రసరమ్య గీతం 
వయసు మీరినా మదిలో చెక్కు చెదరని శిల్పం
కథలు కథలుగా నినదించే అద్భుత కావ్యం
మరలి రాని వసంతం మాయమైన పసిడితనం
అమ్మ కొంగును వదలని అమృత భాండం...!!

ఏక్ తారలు...!!

03/12/14
1. అక్షరాలు సేద దీరుతున్నాయి_నీ మనసు పుస్తకాన్ని చదువుతూ
2. వెన్నెల సంతకం చేయవూ_నీ వన్నెల వాకిట వాలడానికి
3. నీ బుగ్గల్లో గులాబీలు పూయించింది _సందె వెలుగు ఎరుపెక్కి
4.శిశిరం చల్లగా జారుకుంది_మావి చివుర్ల అందాలు చూస్తూ
5. కాలే కడుపుకి కూని రాగాలెందుకు_గంజినీళ్ళు చాలవూ
6. చల్లగాలి తాకాలని తొందర పడుతోంది_నీ ముంగురుల లయ విన్యాసానికి
7. భావాలన్ని నీతో ఆడుకుంటున్నాయి_వన్నెలద్దే తీరిక లేక
8. విధాతకు తీరిక లేక_మరణంలో అల్పాయుష్కులు పూర్ణాయుష్కులు  
9. సంబరాలు అంబరాన్ని తాకితే_వన్నెలు వలపు వాకిళ్ళు తెరిచాయి
10. కన్నీరు చెప్పకనే చెప్పేసింది_నీ మది ఆవేదనని
11. చూపులు సిగ్గు బరువుతో వాలాయి_అలకల చిలుకుల అందాలకు
12. చుక్కలన్ని పోటి పడుతున్నాయి_నీ పక్కన చోటు కోసం
13. నింగినే చేరిన నెలవంక సంబరం_సూరీడయ్యకు చెప్పిన వీడ్కోలుతో 
14.శత విధాల ప్రయత్నిస్తున్నాడు_ నీ ప్రేమ కోసం జపిస్తూ
15. పోటి ఎక్కువై పోదూ_ముదితలెక్కువైతే ముడుపులకు
16. పూజకు పువ్వుగా మిగిలిన చాలు_నీ సన్నిధిలో చేరడానికి
17. మాయలెరుగని తారలతో చంద్రుని సల్లాపాలు_ఒకరికి తెలియకుండా మరొకరితో
18. నీ చేరువలో_ఒక్క క్షణమైనా చాలు నా జన్మ ధన్యం
19.  కల్లోల సాగరంలో_ప్రశాంత పయనం
20. రేపుని మరచిన జాబిలి_క్షణాల సరసానికి దగ్గరగా
21.  మౌనాన్ని మాటలలో దాచివేసా_నీ వద్దనుండే పలుకుల తీయదనం ఆస్వాదిద్దామని

ఏక్ తారలు...!!

12/12/14
1. వరాలందించే వలపుల వయ్యారాలు_వేరెచటికో పయనంయ్యాయి నేడు
2. రేయి సుక్కల ఊసులు తేల్లేదు_వేకువ పొద్దుకు సురీడయ్య తహ తహలెందుకో
3. చుక్కల ఆరాటానికి_ చంద్రయ్య అలసి పోయాడుగామరి

ఈ గమనం.....!!

కలగా వచ్చి మెల్లగా మదిలో చేరి
మాయలు చేసిన జాణతనం
వెన్నెల పాటలు అల్లరి ఆటలు
చేసిన చిలిపితనపు భావ వల్లరి
మరపు రాక ముందే దూరమై
తనివి తీరని జ్ఞాపకంగా మిగిలిన క్షణం
గాయాన్ని రేపినా గుండెను ఛిద్రం చేసినా
వదలలేక వెంటపడుతున్న బాంధవ్యం
ఎందుకో ఈ ఆరాటం మనసుకి
వద్దన్నా ఊరుకోలేని ఎద పోరాటం
క్షణాల ఆంతర్యం యుగాల చైతన్యం కోసం
ఎదురు చూపుల నిశీధిలో ఎక్కడా కనిపించని
వెలుగు రేఖల దాఖలాల కోసం
నిరంతరం ఈ గమనం....!!

ఏక్ తారలు ...!!

11/12/14
1. క్షణాలను దాటేస్తే ఎలా_యుగాల లెక్కలు తేలవద్దు
2.  కవితల మాలలెక్కడ_నను చేరలేదు ఇంకా వచ్చి క్షణాలు దాటినా
3. శూన్యమెక్కడ_అంతటా నువ్వే నిండి ఉంటే
4. నువ్వు నా పక్కనే ఉన్నావని_ఈ ప్రపంచంతో పోటి పడ్డా
5. వేల వర్ణాల పొద్దుల్లో_నీ నీలి వర్ణాల చిత్రాన్ని గీసాను మనసు కాన్వాసుపై
6. చెలిమి కలిమి నీ సొంతం చేస్తా_కాదనక స్నేహ హస్తం అందిస్తావా
7. అందుకే గర్వంగా నిలుచున్నా_నీ తోడూ నాకుందనే నమ్మకంతో

నువ్వు నేను ఒకే చోట....!!

నేస్తం....
  నాకే సమస్య వచ్చినా నీకే కదా మొదటగా చెప్పేది... సమస్య లేని జీవితం లేదు అలా అని మనం దాన్నే పట్టుకుని వేలాడుతూ ఉన్నామా.. లేదు కదా... పోనీ ఎవరినైనా ఇబ్బంది పెడుతూ ఉన్నామా లేదే.... అర్ధ రాత్రి అపరాత్రి అని చూడకుండా మనం బాధలో ఉంటే ఎదుటివాళ్ళని ఇబ్బంది పెట్టడమేనా.... ఎక్కడిదా అధికారం... వేరొకరి కాలాన్ని మనం తీసుకోవడం ఎంత వరకు సమంజసం... అయినా ఏదైనా సమస్య వస్తే చావు ఒక్కటేనా పరిష్కారం.... ఎవరిని బెదిరించడానికి ఈ చావులు... చస్తే సమస్య తీరిపోతుందా.... మన జీవిత కాలంతో పోలిస్తే సమస్య జీవిత కాలం చాలా చిన్నది అని యండమూరి చెప్పారు... నాకెందుకో ఎప్పుడు సమస్య వఛ్చినా ఆ మాటలు గుర్తు వస్తు ఉంటాయి... నిజమే కదా ఒకే సమస్య మన జీవిత కాలం ఉండదు.... రకరకాల సమస్యలు నిత్యం మన జీవితంలో ఎన్నో వస్తూ ఉంటాయి పోతూ ఉంటాయి... ఆ సమస్యల కాల పరిధి ఒకరోజు కావచ్చు , రెండు రోజులు కావచ్చు, లేదా వారాలు పట్టవచ్చు, నెల, సంవత్సరం పట్టవచ్చు సమస్య మనల్ని వదిలేయడానికి...ప్రతి సమస్యకు తప్పనిసరిగా పరిష్కారం ఉంటుంది... అంతే కాని చావు పరిష్కారం కాదు సమస్యకు...ఈ రోజు పొతే రేపు రెండు అంతే... మృత్యువు ఎలాను దాని సమయానికి అది మనల్ని దగ్గరకు తీసుకుంటుంది... దాని కోసం మనం ఎదురు చూడటమెందుకు... చేయడానికి ఎన్నో మంచి పనులు మన కోసం ఎదురు చూస్తున్నప్పుడు రాని చావును గురించి ఆలోచించడమెందుకు.... మన జీవితం ఒక్కరికి ఉపయోగపడినా ఈ జన్మకు పరిపూర్ణత సాధించినట్లే... చనిపోవాలని ఆలోచన వచ్చినప్పుడు ఓ క్షణం ఆలోచించండి అని ఎన్నిసార్లు మొత్తుకున్నా ఎవరి దారి వారిదే కాని మాట వినరు ఎందుకని... ఏంటో నేస్తం ఒక్కోసారి కోపంగాను, ఏమి చేయలేకపోతున్నామన్న నిస్పృహ నన్ను వెన్నాడుతూ వేధిస్తోంది... నీకే దారి లేదు మరొకరి సంగతి నీకెందుకు అంటావా... ఏం  చేయను ఏదో మనసు ఊరుకోక ఇలా నీతో మొరపెట్టుకుంటున్నా... సరే మరి ... మరో కబురుతో మళ్ళి వస్తాను నీకోసం...
నీ నెచ్చెలి...

తెలుగు సాహితీ ముచ్చట్లు ... పదునొకటవ భాగం....!!

సహిత్యస్య భావః ఇతిః సాహిత్యం అని వ్యుత్పత్తి. అంటే హితముతో కూడి వున్నదే సాహిత్యము అని అర్థం. హితమును ఇవ్వనిది సాహిత్యము కాదు అని కూడా అర్థం... వారం వారం మనం చెప్పుకుంటున్న సాహితీ ముచ్చట్లలో సాహిత్యానికి అర్ధాన్ని ఇలా చెప్పారు... ఏదో చిన్న అనుమాన నివృత్తి కోసం అడిగిన వెంటనే తమ సమయాన్ని నాకు కేటాయించి ఇంత చక్కని అర్ధాన్ని నాకు వివరించిన గౌతమ్ కాశ్యప్ గారికి నమస్సులు... వాడుక భాషలో మనం వాడే పదాలు మనకు తెలియకుండానే కొన్నిసార్లు చాలా బరువైన భావాన్ని అందిస్తాయి... మన ప్రమేయం లేకుండానే ఎన్నో సంస్కృత పదాలు మన దైనందిన జీవితంలో భాగంగా మారిపోయాయి... కొన్ని పాటలు పద్యాలు మనకు అర్ధం తెలియక పోయినా చాలా బావున్నట్టుగా అనిపిస్తాయి... దానికి కారణం మనం చెప్పలేము కాని దానిలోని ఆ లోతైన భావన మనకు చేరి మనసుకు నచ్చుతుంది.... ఇదే సాహిత్యంలోని అందం... ఇక ఈ వారం మరో రెండు వృత్త లక్షణాలు చూద్దామా...

లయగ్రాహి

ఎందు నిల నేజనులకుం దలఁపరాని తప మంది కొని చేసిరొకొ నందుఁడు యశోదా సుందరియుఁ బూర్ణనిధిఁ బొందిరి కడు న్దొరసి పొందగును ముప్పు తఱి నందనునిగా శ్రీ మందిరుని నంచు నిటు లందముగఁ బ్రాసములు గ్రందుకొని చెప్పు మునిబృందము లయగ్రా హిం దనర సబ్భజసలుందగ నకారమును బొంద నిరుచోట్లను బిఱుం దభయ లొందన్.

ఏకోనచచ్వారింశన్మాత్రా గర్భితంబుఁ ద్రింశదక్షరంబు నైన లయగ్రాహి

గణ విభజన

లయగ్రాహి వృత్త పాదము నందు గణవిభజన

UII	IUI	IIU	III	UII	IUI	IIU	III	UII	IUU
భ	జ	స	న	భ	జ	స	న	భ	య
ఎందుని	లనేజ	నులకుం	దలఁప	రానిత	పమంది	కొనిచే	సిరొకొ	నందుఁడు	యశోదా

లక్షణములు

లయగ్రాహి వృత్త పద్యాల లక్షణములు

•

పాదాలు:

నాలుగు – కాని పఠన, లేఖన సౌకర్యార్థం పాదమును 2గా విభజించ వచ్చు.

•

అక్షరాలు                     30

•

ప్రతిపాదంలోని        గణాలు:

భ, జ, స, న, భ , జ, స, న, భ, య

•

యతి :

•

ప్రాస:

పాటించవలెను

•

ప్రాస: యతి

ప్రాసయతి స్థానములు – 2వ, 10వ, 18వ, 26వ అక్షరములు.

భ జ స న భ జ స న భ య ఛందస్సు గల వృత్తము/ఉద్ధురమాల లయగ్రాహి. భజసనభజసనభయ అంటే తెలియటలేదు గానీ, దీని ఛందస్సు చాలా తేలిక. UIII అని ఏడు సార్లు వచ్చి, చివఱిగా UU అని వస్తుంది. అంటే..గణములు:- UiII UIII UiII UIII UiII UIII UiII UU
నడక :- లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లల్లా

ఒక గురువు నాలుగు లఘువులు వస్తూండాలి. ఇక ఇందులో యతి వుండదు. ప్రాసయతి మాత్రం వుంటుంది - పై క్రమములో i వున్న చోట, అంటే పాదానికి నాలుగు సార్లు ! సీసంలోలా కాకుండా ఇందులో ఆ నాలుగు సార్లూ ఒకే ప్రాస రావాలి. నాలుగు పాదాల్లోనూ ఒకే ప్రాస వుండాలి! కాబట్టి మీరు ప్రాసగా ఎంచుకున్న పదబంధానికి మీ దగ్గర కనీసం పదహారు ఉచిత ప్రయోగాలు వుండకపోతే, పద్యము వ్రాసే పనిని ఆ వాగమశాసనుడికి వదిలివేసుకోవాలి.

మహాభారతం ఆది పర్వములో నన్నయ్యభట్టు వసంత వర్ణనకి లయగ్రాహి వృత్తాని దివ్యంగా వాడారు అని నేనడం, సీమకోతి హనుమంతునికి సిపారసు ఇవ్వడంలాగుంటుంది. క్రిత వారం గరికిపాటి నరసింహారావుగారు, భక్తి దూరదర్శన స్రవంతిలో వసంత వర్ణనకి సంబంధించిన ఈ రెండు లయగ్రాహి పద్యాలను చాలా చక్కగా వినిపించి, అంత కన్నా చక్కగా వివరించారు. ఆయన మాటల్లో చెప్పాలంటే, "నన్నయ్య వ్రాసిన ఈ పద్యాలు వినడానికి, వాటిని నేను మీకు వివరించడానికి మీరెంతో అదృష్టవంతులు". మీరెలాగూ వినలేకపోయారు, కనీసం చదువుకొని ఆనందించండి.

లయగ్రాహి
గణములు:- భజసన భజసన భయగణములు:- UiII UIII UiII UIII UiII UIII UiII UU నడక :- లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లాలలల లల్లా

లయగ్రాహి.

కమ్మని లతాంతములకు మ్మొనసి వచ్చు మధు-పమ్ముల సుగీత నినదమ్ములెసఁగెం జూ
తమ్ముల లసత్కిసలయమ్ముల సుగంధిముకు-ళమ్ములను నానుచు ముదమ్మొనర వాచా
లమ్మలగు కోకిల కులమ్ముల రవమ్ము మధు-రమ్మగుచు విన్చె ననిశమ్ము సుమనోభా
రమ్ముల నశోకనికరమ్ములను జంపకచ-యమ్ములును గింశుకవనమ్ములును నొప్పెన్

లయగ్రాహిచందనతమాలతరులందు నగరుద్రుమము-లందుఁ గదళీవనములందు లవలీమా
కందతరుషండములయందు ననిమీలదర-విందసరసీవనములందు వనరాజీ
కందళితపుష్ప మకరంద రసముం దగులు-చుం దనువు సౌరభమునొంది జనచిత్తా
నందముగఁ బ్రోషితులడెందములలందురఁగ - మందమలయానిల మమంద గతి వీచెన్

 పోతన తెలుగు భాగవతంలో వాడిన లయగ్రాహి వృత్త పద్యాల సంఖ్య: 4

పోతన తెలుగు భాగవతము/షష్ఠ స్కంధము/వృత్రాసుర వృత్తాంతము|(భా-6-385-లగ్రా.)

కూలిరి వియచ్చరలు; సోలిరి దిశాధిపులు; వ్రాలి రమరవ్రజము; దూలి రురగేంద్రుల్;
ప్రేలిరి మరుత్తు; లెదజాలిగొని రాశ్వినులు; కాలుడిగి రుద్రు లవలీలబడి రార్తిన్;
వ్రేలిరి దినేశ్వరులు; కీలెడలినట్లు సురజాలములు పెన్నిదుర పాలగుచు ధారా
భీల గతితోడఁ దమ కేలి ధనువు ల్విడిచి నేలఁబడి మూర్ఛలను దేలిరి మహాత్మా!

లయవిభాతి

పడయరె తనూభముల న్బడయుదురు గాక పెర పడతులును భర్తలును బడసిరె తలపన్ బుడమి గల నందుడును బడతుక యశోదయును గడపున జగత్రయ మునిడికొనిన పుత్రున్ బడసి రట యంచు బెడ గడరు నసనత్రివృతి గడనసగము ల్పొసగనిడ లయవిభాతిన్ నొడువుదురు సత్కవు లెపుడును విరితేనియలు వడియు పగిది న్రనము గడలు కొనుచుండున్.

ఏ కో న చ త్వాం శ న్మా త్రా గ ర్భి త పా దం బు ను చ తు స్త్రిం శ ద క్ష రం బు న యి న ల య వి భా తి

గణ విభజన

లయవిభాతి వృత్త పాదము నందు గణవిభజన

III	IIU	IIU	III	IIU	III	III	IIU	III	III	III	U
న	స	స	న	స	న	న	స	న	న	న	గ
పడయ	రెతనూ	భముల	న్బడయు	దురుగా	కపెర	పడతు	లునుభ	ర్తలును	బడసి	రెతల	పన్

లక్షణములు

లయవిభాతి వృత్త పద్యాల లక్షణములు

•	పాదాలు:	నాలుగు – కాని పఠన, లేఖన సౌకర్యార్థం పాదమును 2గా విభజించ వచ్చు.
•	అక్షరాలు                  34
•	ప్రతిపాదంలోని గణాలు:	న, స, స, న, స, న, న, స, న, న, న, గ
•	యతి :
•	ప్రాస:	పాటించవలెను
•	ప్రాస: యతి	ప్రాసయతి స్థానములు – 2వ, 11వ, 20వ, 29వ అక్షరములు

లయవిభాతి

చలువ గల నెన్నెలల చెలువునకు సౌరభము
- గలిగినను సౌరభముఁ జలువయుఁ దలిర్పం
బొలు పెసఁగు కప్పురపుఁ బలుకులకుఁ గోమలత
- నెలకొనిన సౌరభముఁ జలువ పసయుం గో
మలతయును గల్గి జగముల మిగులఁ బెంపెసఁగు
- మలయ పవనంపుఁ గొదమలకు మధురత్వం
బలవడిన నీడు మఱి కల దనఁగ వచ్చుఁ గడు
- వెలయఁ గల యూ సుకవి పులుకులకు నెంచన్

ఛందస్సు :- నసన నసన నసన నసగ
గణములు:- IiIII UIII IiIII UIII IiIII UIII IiIII UU
నడక :- లలలలల లాలలల లలలలల లాలలల లలలలల లాలలల లలలలల లల్లా

ఉదాహరణ 1:

పోతన తెలుగు భాగవతంలో వాడిన లయవిభాతి వృత్త పద్యాల సంఖ్య: 3

పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమ)/బలరాముడు విజృంభించుట|(భా-10.1-1563-లవి.)
హసితహరినీలనిభవసనమువిశాలకటి నసమనయనాద్రిపరిహసితమగుమేఘో ల్లసనమువహింపఁగరకిసలయముహేమమణి విసరవలయద్యుతులుదెసలతుదలందుం బసలఁగురియంగసరభసమునబలుండుదర హసితముముఖాబ్జముననెసఁగఘనకాలా యసమయమహోగ్రతరముసలమువడిన్విసరి కసిమసఁగిశత్రువులనసువులకుఁబాపెన్.

వచ్చే వారం మరికొన్ని ముచ్చట్లతో.....